Menntaiðnaðurinn

Helgi Steinar Karlsson og Sigurður Már Guðjónsson

Undirritaðir iðnmeistarar hafa í nokkrum blaðagreinum ítrekað gert athugasemdir við róttækar áætlanir um breytingar á iðnmenntun í landinu.

Framtíðarstefna?

Samtök atvinnulífsins, Samtök iðnaðarins  og Viðskiptaráð Íslands hafa í blindni fylgt eftir áætlun Hvítbókar menntamálaráðherra um  skipulag vinnustaðanáms. Í Hvítbókinni segir orðrétt að stefnt sé að „Endurskipulagningu náms á starfsmenntabrautum með einfaldara grunnnám að leiðarljósi, þrepaskiptingu, hæfniskröfum, og styttingu námstíma“. Svo merkilegt sem það er þá vill enginn kannast við þrepaskipt starfsnám eða styttingu námstíma. Í skriflegri fyrirspurn undirritaðra til menntamálaráðuneytis 18. ágúst 2016 þar sem ráðuneytið er beðið um að „farið verði rækilega ofan í áætlanir um þrepaskipt starfsnám í stað hefðbundins iðnnáms og hvert þessi breyting leiðir færni iðnaðarmanna framtíðarinnar“. Í svari ráðuneytisins  frá 9. sept 2016 kemur m.a. eftirfarandi  fram:“Af þessu tilefni vill ráðuneytið benda á að samkvæmt 30. gr laga um framhaldsskóla nr. 92/2008 lýkur námi í löggiltum iðngreinum með sveinsprófi. Því telur ráðuneytið ekki ástæðu til að hafa áhyggjur af því að nemendur útskrifist með lakari kunnáttu en kröfur eru gerðar um á vinnumarkaði.“  Af hverju er ráðuneytið að að gefa út hina svokölluðu Hvítbók ef ekkert er að marka framtíðarstefnuna í henni?

Þörf spurning

Jón B. Stefánsson, skólameistari Tækniskólans, ræddi í hátíðarræðu hinn 25. maí sl. m.a.  um náin tengsl  skólans við atvinnulífið og rétt nemenda til starfsnáms sem hluta lokaprófs. „Samstarf Tækniskólans við atvinnulífið á að vera í stöðugri þróun bæði hvað varðar innihald og inntak náms í skóla og á vinnustað. Vinnustaðanámið er eitt brýnasta úrlausnarefni  atvinnulífs og skóla um þessar mundir og á Tækniskólinn að gegna lykilhlutverki í að brjóta upp hefðir sem standa í vegi þróunar sem getur leitt af sér styttra nám og betri nýtingu á tíma nemenda. Nemandi sem skráir sig í skóla á rétt á að ljúka sínu námi að meðtöldu vinnustaðanámi, innritun í skóla á að tryggja þann rétt.“. Skólameistarinn verður að  gera betri grein fyrir því hverjir og hvaða hefðir standa í veginum. Eru það kannski iðnmeistararnir sem hafa í áratugi borið hitann og þungann af iðnmenntun og greitt fyrir hana?

Iðnnám á krossgötum

Aðeins 12% nemenda fara í iðnnám á Íslandi  að loknum grunnskóla en yfir 30% í Þýskalandi. Það er öllum löngu ljóst að eitthvað mikið er að iðnnámi á Íslandi. Tíma og fyrirhöfn er eytt í að leita að sökudólgum og jafnan benda menn á aðra en sjálfa sig. En hvar liggur vandinn?  Skýrsla Ríkisendurskoðunar til Alþingis í apríl 2017, sem heitir “Starfsmenntun á framhaldsskólastigi – Skipulag og stjórnsýsla”, afhjúpar blákaldan veruleikann. Í niðurstöðum og ábendingum kemur þetta fram:“Þrátt fyrir áralöng fyrirheit um að efla starfsnám á framhaldsskólastigi hafa aðgerðir stjórnvalda ekki skilað þeim árangri sem stefnt var að  þegar lög nr. 92/2008 um framhaldsskóla voru samþykkt“. Sem sagt: Eftir setningu nýrra framhaldsskólalaga árið 2008 fór að halla verulega undan fæti. Rétt er að halda til haga hvaða samtökum var afhent fjöregg iðnmenntunar á silfurfati við einkavæðingu iðnskólanna árin 2008 og 2015. Núna eru þessir sérfræðingar að leggja til við sína félagsmenn að iðnnám verði stytt og segja ráðherra menntamála krefjast þess en ráðherra kemur af fjöllum.

Til umhugsunar

Á Íslandi starfa nú 7 sjálfstæðar háskólastofnanir með um 20.000 nemendur og eru heildarframlög ríkisins til þeirra áætluð yfir 40 milljarðar kr. á árinu 2017. Framlag ríkisins til Tækniskólans, sem er stærsti iðnskóli landsins, er aðeins um 3 milljarðar króna á ári. Ljóst er að allt of litlum fjármunum er varið til iðnmenntunar í landinu. Undirritaðir leggja til að þeir  verði stórauknir og jafnframt nýttir betur til að hvetja iðnmeistara til að taka nema á námssamning  í stað rangrar menntastefnu SI. Samtökin vilja að fyrirtæki geti látið þjálfa  upp „iðnmentor  í stað iðnmeistara“ og tala þar gegn þeim lögum sem iðnaðurinn í landinu starfar eftir. Iðnnám hefur hingað til kostað lítið fyrir nemendurna en nú kveður við annan tón. Núna er til dæmis auglýst nám í flugvirkjun sem kennt er við Keili sem er afleggjari frá Háskóla Íslands og kostar tæpar 4,5 milljónir á ári. Tilvonandi nemendum er bent á að námið sé lánshæft hjá LÍN. Undirritaðir telja það varla geta talist til hagsbóta að steypa ungu fólki í milljóna skuldir í námi sem t.d í Þýskalandi kostar nemendur ekki neitt. Kostir iðnnáms eru margþættir og má t.d. nefna að fólk útskrifast með starfsréttindi ásamt því að mikil eftirspurn er eftir starfskröftum þess að námi loknu.  Ísland og Þýskaland eru þau lönd í Evrópu sem enn halda í hið gamla meistarakerfi og í þessum löndum er samkvæmt evrópsku hagstofunni lægst atvinnuleysi hjá ungu fólki. Í Þýskalandi eru meistararéttindi jafngild BS prófi og eru flokkuð á hæfniþrep 6 (EQF) og þar komast iðnmeistarar hindrunarlaust í nám á fagháskólastigi. Þetta vilja háskólar á Íslandi ekki viðurkenna og bjóða margir hverjir í staðinn upp á frumgreinanám eða svokallaða háskólabrú. Í Háskólanum í Reykjavík, sem sérhagsmunasamtökin í Borgartúni eiga, kostar slíkt nám 426.000 kr. Háskólinn býður upp á nýja námslínu í samstarfi við Samtök iðnaðarins sem nefnist „Stjórnendur í iðnaði”. Þar kosta 48 kennslustundir heilar 330.000 kr. Er þetta viðurkenning á gildi iðnmenntunar í landinu? Nei, þetta er grímulaus menntaiðnaður.

Framsæknar lausnir óskast

Framtíð handverks á Íslandi liggur í framsæknum  lausnum, ekki vanhugsuðum skammtímaaðgerðum. Skýrsla Ríkisendurskoðunar um starfsmenntun á framhaldsskólastigi staðfestir að starfsmenn sérhagsmunasamtakanna, sem voru með puttana í iðnnámi síðustu árin, vissu ekkert hvað þeir voru að gera. Miðað við skólaárið 2014‒15 hafði nem­endum verk- og starfsnámsbrauta fækkað um 7% frá vetrinum 2008‒09 og braut­skráningum þeirra fækkað um 18%. Löngu er orðið tímabært að færa handverkið á hærra plan og losa það úr greipum þeirra er leggja stein í götu þessara mikilvægu greina. Stjórnmálamenn ættu að sýna vilja í verki þegar þeir tala um að efla iðnnám og hafa forgöngu um að hér verði reistur nýr iðnskóli þar sem allar iðngreinar færu undir einn hatt. Fjölmargir nemendur eru farnir að leita til Danmerkur í iðnnám vegna hás leiguverðs í borginni og ekki boðlegt að heimavistarúrræði sé ekki í boði. En úr þessu mætti öllu bæta þegar stjórnmálamenn hætta að tala og fara eins og iðnaðarmenn. Undirritaðir leggja jafnframt til að sett verði á stofn með lögum frá Alþingi handverksstofnun að þýskri fyrirmynd, þ.e. sjálfseignarstofnun sem myndar heildarramma um iðnað og iðnir í landinu og gera umhverfið allt gegnsætt, faglegt og skilvirkt. Iðnnám á Íslandi verður hvorki eflt með styttingu náms né afnámi lögverndunar iðngreina.

Grein þessi var einnig birt í Morgunblaðinu í dag.

Höfundar:

Sigurður Már Guðjónsson
Bakara- og kökugerðarmeistari

Helgi Steinar Karlsson
Múrarameistari