Kostir og ókostir í sölu á léttvínum

Umræðan um tilverurétt ÁTVR kemur reglulega upp á yfirborðið, í fjölmiðlum, samfélaginu og á Alþingi þar sem ófá frumvörp um niðurfellingu einokunar í verslun á bjór og léttvíni hafa verið borin upp en ekki náð í gegn. Rökin sem heyrast eru ýmist góð, furðuleg eða „ekki-rök“.

Vín er markaðsvara.
Rúmlega 78% af vínsölu ÁTVR er bjór, 18% er léttvín og styrkt vín og rúmlega 3% er sterkt áfengi. Þetta er staðreyndin – þannig að þeir sem tala um að færa eingöngu bjór- og léttvínssölu í matvöruverslanir eru á villigötum. Verslun, sem myndi selja aðeins þessi 3% af áfengi sem er sterkara en 22%, myndi aldrei þrífast. Þá stöndum við frammi fyrir þessu: Eigum við að flytja allt vínið í matvöruverslanir – eða ekkert? 

Verð á áfengi hefur alltaf verið mjög hátt, ekki síst vegna áfengisgjalds sem er lagt á í þeim tilgangi að takmarka aðgengi að víni – þannig að þeir sem flytja inn vín eða selja í smásölu hafa mjög lítið rými fyrir álagningu. Í smásölu er álagningin 13% eða 19% – og í heildsölu sjaldnast hærri en 20%. Þetta eru varla arðbær viðskipti  – nema í bjórnum þar sem magnafslættir og aðrar aðferðir gilda vegna samkeppninnar á milli tveggja stórra aðila. Það er líklegast á sviði bjórsins sem kaupmenn sjá von um hagnað. Vissulega munu þeir einnig selja vín … en velja þá væntanlega ódýrt og frekar ómerkilegt vín sem selt verður með vel yfir 20% álagningu. Þetta þýðir einfaldlega hærra verð fyrir minni gæði.

Og þekking starfsfólksins verður ekki nándar nærri eins víðtæk og góð og við eigum að venjast í vínbúðunum í dag.

Rök með og á móti sölu víns í matvöruverslunum

• Í dag er vínflaskan seld á sama verði í Reykjavík og á Þórshöfn. Þar sem margir innflytjendur víns flytja ekki inn matvörur mun verðið úti á landi hækka vegna flutningsgjalds ef vínsalan færist yfir í matvöruverslanir. Landsbyggðin tapar.
• „Menn vilja geta keypt vínflösku og mat á sama stað, hvenær sem er sólarhringsins“. – En vínbúðirnar hafa svarað kalli markaðarins og eru opnar mun lengur en áður var. Flestar eru þær staðsettar í námunda við stórmarkaðina og þjónustustigið er mun hærra í þeim en hefðbundnum matvöruverslunum. Erlendis eru bæði stórmarkaðir og sérhæfðar vínbúðir lokaðar á kvöldin
• Aftur á móti má reikna með því að um leið og einkaréttur ríkisins verður afnuminn muni spretta upp vínbúðir sem sérhæfa sig í betri og dýrari vínum. Það myndi líkast til auka bæði úrval og gæðin.
• Rökin sem mæla með því að færa vín og bjór í matvöruverslanir eru fyrst og fremst þau að þá muni hagnaðurinn af sölunni renna í vasa kaupmanna í stað ríkiskassans.  Hvort það telst gott eða slæmt verður hver að dæma fyrir sig.

Vínmenning í höndum ríkisins.
En það fylgja ákveðnir gallar því að ríkið ákveði hvað við megum og megum ekki drekka.
ÁTVR er eini löglegi söluaðili vína – en verður á sama tíma að sjá til þess að sem minnst seljist af víni – til að vernda heilsu þegnanna. Kerfið sem ræður því hvaða vín eru á boðstólum í vínbúðunum á að tryggja jafnræði … en er í raun meingallað. Sölutölur eru allsráðandi. Þetta gerir það að verkum að ódýru vínin víkja fyrir kassavínum – og dýrari vínin haldast ekki inni nema í eitt ár í senn. Sumir vínbirgjar freistast jafnvel til að kaupa eigin vín í vínbúðunum til að festa þau í sessi … en um leið gefa sölutölurnar kolranga mynd af vilja neytenda. Þetta hefur leitt til þess að meirihluti vínanna í Vínbúðunum eru ódýr vín frá Ástralíu … með ágætri álagningu.

Flestir fögnuðu því er ÁTVR fór að efna til þemadaga til að styrkja vínmenningu í landinu. Þessir þemadagar breyttust hinsvegar fljótt í hreina útsölu … með engan menningarlegan metnað þar sem aðrir en ÁTVR bera kostnaðinn. Einkaverslun gæti kannski haft hvort tveggja; annars vegar útsölu og hins vegar menningarátak.

Einnig vekur athygli að á undanförnum árum hefur sala á betri vínum að miklu leyti farið fram í Fríhöfninni, sem hefur löngum lagt mikla áherslu á að bjóða gott úrval af góðum vínum. Auk þess hefur það færst mjög í vöxt að fólk og fyrirtæki panti sitt vín í gegnum netið – beint frá útlöndum. Og þá er spurningin þessi: Er einkaréttur ríkisins ekki nú þegar að fjara út?

Ég er þeirrar skoðunar að það eigi ekki að einkavæða vínsöluna … til þess eins að einkavæða. Ríkisreknu vínbúðirnar veita góða þjónustu … en mættu vera sveigjanlegri í sinni nálgun á markaðinum til að efla vínmenningu. — Og fyrst minnst er á menningu … að mínu mati er raunlækkun áfengisgjalds á léttvínunum það eina sem mun breyta verulega vínmenningunni hérlendis.

Dominique Plédel Jónsson
Eigandi Vínskólans
www.vinskolinn.is

Höfundur er eigandi Vínskólans og á aðild að  FKA; Félagi kvenna í atvinnurekstri

[email protected]